Waarom gezond leven zo simpel lijkt, maar zo lastig is
Bijna allemaal vinden we een goede gezondheid belangrijk. Misschien zijn we ons juist nu, in deze bizarre tijd van het corona virus, wel meer dan ooit bewust van het belang van een goede gezondheid én de kwetsbaarheid ervan. Toch handelen we er vaak niet of maar weinig naar. We weten wel dat gezond koken goed voor ons is. Dat we niet teveel moeten eten en vooral niet teveel snoepen. Dat we 2 stuks fruit en 250 gram groente per dag moeten eten. En dat voldoende bewegen belangrijk is. Maar toch doen we het niet. Zelfs als je een dieet volgt en dus precies weet wat je wel moet eten en wat niet, lukt het vaak niet. En val je na korte of langere tijd terug in je oude gedrag. Gooi je toch weer die kant en klaar pizza in de oven, ga je met de auto naar de supermarkt in plaats van op de fiets en eet je ’s avonds niet dat stuk fruit, maar wel een half pak koekjes bij de thee. Weten wat je wel en niet moet doen is kennelijk niet voldoende om je gedrag te veranderen. Hoe komt dit toch?
Niet merkbaar
Het effect van ons ongezonde gedrag is niet direct merkbaar. We weten wel dat een zak chips een bedreiging is voor ons gewicht en (als je er genoeg van eet) op termijn ook voor onze gezondheid, maar we voelen deze bedreiging niet direct. We voelen niet dat ons cholesterol hoger wordt en dat de bloeddruk stijgt. We merken niet dat ons lichaam keihard aan het werk is om de suikers goed te verwerken. Pas op langere termijn zien we de gevolgen zoals overgewicht, diabetes, hart- en vaatziekten, verminderde vruchtbaarheid, een verminderd geheugen en zelfs kanker. Waar ons lichaam goed in staat is om levensbedreigende situaties onmiddellijk te herkennen en er naar te handelen, is het niet in staat teveel en ongezond eten als gevaarlijk of bedreigend te ervaren. Simpelweg omdat het van oudsher geen bedreiging was. Eeuwenlang is het zelfs essentieel geweest dat we zoveel aten als we konden als er eten was, omdat tijden van overvloed werden afgewisseld met tijden van schaarste.
Uitstellen
Daarnaast stellen we gezondheid vaak uit. Eerst andere dingen doen en op orde hebben en dan gezond gaan leven. Wie herkent dit niet: ‘na de feestdagen begin ik echt’ of ‘na de vakantie ga ik gezond eten en meer bewegen.’ Het probleem is dat als we eenmaal gezondheidsproblemen hebben, we die andere dingen vaak niet meer of minder kunnen doen. Denk aan de situatie dat je thuis ziek in bed ligt of zo moe bent en je geen leuke dingen kunt doen met je partner of je kinderen, je niet kunt werken en geen hobby’s kunt uitoefenen.
Automatische piloot
Een ander, niet te onderschatten ding is dat het grootste deel van wat we doen, onbewust gaat. Maar liefst 95% ! van al ons gedrag doen we zonder erover na te denken, op de automatische piloot zeg maar. Hoezeer ook lijkt dat we dingen bewust doen, het tegendeel is waar. Daarnaast worden we in alles wat we doen (onbewust) beïnvloed door onze omgeving. Wist je bijvoorbeeld dat je 69% meer winegums eet als alle kleurtjes door elkaar zitten dan wanneer ze allemaal dezelfde kleur hebben? Wist je dat je van een grote emmer popcorn meer eet dan van een klein emmertje, zelfs als de popcorn een beetje slof is? En wist je dat we meer eten van de producten waarvan we denken dat er minder calorieën inzitten en dat we daarom vaak niet meer dan 1 gevulde koek eten, maar wel een half pak biscuit? En dat we elke dag meer dan 200 beslissingen nemen over eten? Het merendeel van ons neemt deze beslissingen onbewust. Het zou ook bijna onmogelijk zijn om 200 keuzes bewust te maken. Veel dingen doen we dus onbewust, zo ook onze dagelijks activiteiten. Aan de ene kant is dat maar goed ook. Tanden poetsen, douchen, aankleden, lopen, auto rijden, eten, drinken het gaat allemaal automatisch. En dit is super comfortabel. We zijn nu eenmaal gewoontedieren. Het liefst doen we alles op de automatische piloot zonder erbij na te denken. Foodmarketeers weten dit en spelen hier handig op in. Door bij kassa een rek chocola neer te zetten: ‘2 halen 1 betalen.’ En voor je het weet heb je, onbewust, 2 repen chocola in je mandje gelegd.
Functie
Alles wat die patronen doorbreekt, voelt ongemakkelijk, niet fijn. Op het moment dat jij je voorneemt om ’s avonds in plaats van het halve pak koekjes een stuk fruit bij de thee te nemen, vaar je niet meer op je automatische piloot. Dat voelt ongemakkelijk, het geeft onrust. Onprettige gevoelens die je liever niet wilt hebben. Wie wil er nu ongemak en onrust ervaren? We doen er vaak alles aan om iets weg te krijgen wat niet fijn is. Het is een primaire reactie, het gaat automatisch en onbewust. Dus om het ongemak niet te hebben, eet je uiteindelijk toch dat halve pak koekjes… En omdat het op de automatische piloot gaat, is het extra lastig dit patroon te doorbreken.
Op korte termijn zijn de koekjes bij de thee dus effectief. Ze zijn lekker én je ervaart even geen ongemak, geen onrust. Het eten van koekjes heeft een functie. Als je gaat kijken naar de lange termijn, dan is dit gedrag vaak minder effectief. Het brengt je niet dichter bij gezond zijn. In tegendeel, je wordt er misschien zwaarder van, je bloedsuiker wordt hoger of je cholesterol stijgt. Daarnaast voelt het emotioneel vaak niet goed, je baalt van jezelf, het voelt als falen. Je ervaart opnieuw ongemak. Om dit niet te voelen eet je vervolgens de andere helft van het pak koekjes ook op. Je komt in een vicieuze cirkel.
Bewust, ervaren, doen
Dat we eeuwenlang in tijden van overvloed zoveel hebben moeten eten als we konden, dat ons ongezonde gedrag niet direct merkbaar is, dat ons gedrag voor 95% onbewust gaat en dat we de primaire reactie hebben om ongemak te mijden, maken het dus knap lastig om eet- en beweeggedrag te veranderen. Zelfs als je weet wat je wel en niet moet doen. Kun je dan helemaal niets doen om nieuw, gezond gedrag aan te leren? Jawel! Door te leren hoe je de kloof kunt overbruggen tussen wat je zou willen doen en wat je daadwerkelijk doet. Door bewuster te worden van de dingen die je doet en zo beter in staat te zijn om keuzes te maken en te leven naar wat je echt belangrijk vindt.
Nieuw, gezond(er) gedrag is er niet in één keer. Vergelijk het met een berg die wilt beklimmen, de top bereik je stapje voor stapje. Veranderen van je gedrag gaat ook stapsgewijs. Door bewust te worden, te doen, te ervaren, te oefenen en nog eens te oefenen. Zoals een voetballer traint om zijn techniek steeds beter onder de knie te krijgen. Zoals jezelf met vallen en opstaan hebt leren fietsen. En zoals je stapje voor stapje, door te doen en eindeloos te oefenen, hebt leren lezen en schrijven.
De eerste stap
De eerste en volgens mij de belangrijkste stap is bepalen van wat JIJ belangrijk vindt. Of met andere woorden het omschrijven van je waarden. Waarden zijn diepgewortelde verlangens over hoe je WILT omgaan met jezelf, met anderen en de wereld. Ze hebben betrekking op de manier waarop je in het leven wilt staan, hoe je je wilt gedragen, wat voor iemand je wilt zijn, welke sterke eigenschappen en kwaliteiten je wilt ontwikkelen. Het gaat niet over wat je zou moeten doen of wat een ander belangrijk vindt. Het gaat erom wat JIJ belangrijk vindt!
Vaak zijn we niet gewend om te praten over waarden en hebben we het over doelen. Zoals een slank lijf, 10 kilo afvallen, een geweldige baan. Bij doelen draait het om wat je wilt krijgen, hebben of bereiken. Doelen kun je afvinken. Dit maakt dat doelen geen strategieën voor het leven zijn. Je kunt immers niet eindeloos blijven afvallen. Als dat gebeurt ben je dood. En hier zit de moeilijkheid, want hoe ga je verder als je je doel hebt bereikt? Hoe ga je eten als je 10 kilo bent afgevallen?
Waarden gaan om wat je wilt DOEN, wat je wilt blijven doen én wat je altijd je hele leven kunt blijven doen. Waarden geven antwoord op de vraag waarom het belangrijk voor je is om 10 kg af te vallen of waarom goed bloedsuikers belangrijk voor je zijn. Waarden kun je vergelijken met een kompas. Een kompas geeft je richting en houdt je op koers tijdens het reizen. Je waarden doen hetzelfde voor je levensreis. Je gebruikt ze om de richting te bepalen die je in wilt en om je onderweg op het juiste pad te houden. Wanneer je handelt volgens een waarde is dat alsof je naar het oosten gaat. Hoe ver oostwaarts je ook reist, je komt er nooit. Je kunt altijd verder. Doelen zijn als de dingen die je op je reis probeert te verwezenlijken. Ze zijn het uitzicht dat je wilt zien of de bergen die je wilt beklimmen als je naar het oosten reist. Je kunt waarden hebben op het gebied van gezondheid, maar ook op gebied van werk en opleiding, relaties en vrije tijd. Begin met het formuleren van je waarden, het helpt je met afvallen, fitter en gezonder worden. Op korte én lange termijn. Waarden helpen je te doen wat jij belangrijk vindt.
Je kunt jouw waarden bepalen door jezelf te vragen: wie en wat zijn belangrijk voor me?
Wie belangrijk voor je is en zijn, is misschien makkelijker te beantwoorden dan wat belangrijk voor je is. Een hulpmiddel kan zijn om je je 30e, 50e of 65e verjaardag voor te stellen. Twee of drie mensen houden een toespraak over waar je voor staat, wat je voor hen betekent en de rol die je in hun leven speelt. Wat zou je hen horen zeggen in de ideale wereld, waar je je leven hebt geleefd als de persoon die je wilt zijn?